Historia

NAŁĘCZÓW – miasto o bardzo ciekawej architekturze, położone u zbiegu dwóch rzek: Bystrej i Bochotniczanki oraz sieci wąwozów lessowych, jest miejscowością uzdrowiskową – jedną z dwóch w województwie lubelskim. Nazwa Nałęczów pojawiła się w 1751 roku, kiedy to część jej dóbr nabył Stanisław Małachowski i od swojego herbu – Nałęcz – nadał imię zakupionym dobrom. Szybko przystąpił do budowy swojej rezydencji, zwanej dziś Pałacem Małachowskich, którą ukończył w 1771 roku. Twórcą tej budowli był Ferdynand Nax. Z tego okresu pochodzi także ozdobny park nałęczowski. Dzisiejszy herb Nałęczowa powstał z połączenia herbu Nałęcz oraz Pilawa – herbu żony St. Małachowskiego – Marianny z Potockich.

Historia uzdrowiska Nałęczów rozpoczęła się w XIX wieku. Przy okazji poszukiwania na tych terenach rud żelaza, Antoni Małachowski odkrył, że wiele źródeł w jego posiadłości posiada walory lecznicze. Po przeprowadzeniu serii badań, urządza tu uzdrowisko z łazienkami, opiekę lekarską i aptekę. Ideę uzdrowiskową kontynuował nowy (od 1878 roku) właściciel Nałęczowa inżynier Michał Górski. Wydzierżawił on teren dzisiejszego uzdrowiska trzem lekarzom. Fortunat Nowicki, Konrad Chmielewski i Wacław Lasocki powołali spółkę do prowadzenia zakładu leczniczego. Około 1880 r. do Nałęczowa zaczęli zjeżdżać pierwsi goście. Wkrótce Nałęczów stał się najmodniejszym uzdrowiskiem w Królestwie Polskim.

Chętnie bywali w Nałęczowie i tworzyli tu wybitni artyści, politycy i pisarze, m.in. Ignacy Jan Paderewski, Henryk Sienkiewicz, Henryk Siemiradzki. Bardzo mocno i wyraziście wpisał się w historię Nałęczowa Bolesław Prus, który przyjechał tu w 1882 roku leczyć się z agorafobii. Potem bywał w Nałęczowie często do ostatnich lat życia. Tu powstała m.in. „Placówka”. Kolejną znamienną postacią w historii Nałęczowa był Stefan Żeromski, który w 1890 roku rozpoczął pracę jako guwerner dzieci Michała Górskiego. Tu poznał swoją przyszłą żonę Oktawię Żeromską z domu Rodkiewiczównę. W Nałęczowie powstały m.in. „Popioły” i „Dzieje grzechu”. Przy Stefanie Żeromskim wykreował się jako architekt i działacz społeczny Jan Witkiewicz-Koszyc – po 1908 roku wybudował tzw. „Chatę Żeromskiego” – pracownię Stefana Żeromskiego (obecnie Muzeum Stefana Żeromskiego), Kaplicę pod wezwaniem św. Karola Boromeusza, Szkołę Rzemieślniczą (późniejsze Muzeum Spółdzielczości, obecnie przeniesione do Warszawy), Dom Ludowy (tzw. „Ludowiec”) a także „Ochronkę” (do niedawna przedszkole im. Adama Żeromskiego, obecnie Centrum Promocji, Historii i Tradycji Nałęczowa). W Nałęczowie rozwija się spółdzielczość. Dzięki obecności elity inteligencji podnosi się poziom oświaty.

Koniec XIX i początek XX wieku to okres najpiękniejszego budownictwa nałęczowskiego. Powstaje wiele interesujących, obecnie zabytkowych willi, zwłaszcza przy ulicach: Lipowej i Armatniej Górze. Większość z nich utrzymana jest w stylu szwajcarskim, charakterystycznym dla budownictwa w górskich kurortach. „Złoty” okres Nałęczowa trwał do wybuchu I wojny światowej. Miasto, zniszczone przez okupantów w czasie pierwszej wojny światowej, powoli odradzało się w II Rzeczypospolitej. Nałęczów uzyskał status uzdrowiska w 1928 roku, a rok później stał się siedzibą władz gminy. Rocznie uzdrowisko odwiedzało około 2,5 tys. kuracjuszy. Wybuch II wojny światowej ponownie zahamował rozwój miejscowości.

W 1954 roku powołano Przedsiębiorstwo Państwowe „Uzdrowisko Nałęczów”, które przejęło zniszczone w czasie drugiej wojny światowej budynki Zakładu Leczniczego. Prawa miejskie Nałęczów otrzymał w 1963 roku, a w 1970 roku Wojewódzka Rada Narodowa w Lublinie ponownie uchwaliła statut uzdrowiska. W latach siedemdziesiątych XX wieku nastąpiła szybka rozbudowa Nałęczowa. W tym czasie powstały kolejne sanatoria, szpital kardiologiczny, nowe bloki mieszkalne i szkoły. Niestety, kryzys lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia ponownie wstrzymał rozwój miasta. W 2001 roku sprywatyzowano Zakład Leczniczy „Uzdrowisko Nałęczów”. Obecnie miasto Nałęczów liczy około 4,5 tys. ludności.