Szanowni Państwo w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Mediacji – Tygodnia Mediacji pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nałęczowie przygotowali artykuł edukacyjno – informacyjny „Mediacje w sprawach rodzinnych”
Zapraszamy do lektury.
MEDIACJE W SPRAWACH RODZINNYCH
Spory można i warto rozwiązywać bez udziału sądu. Każdy może znaleźć się w sytuacji jakiegoś sporu, nie zawsze jednak wymaga to angażowania sądu. W każdej sytuacji można rozważyć skorzystanie z alternatywnych sposobów rozwiązania sporów, takich jak mediacja czy arbitraż. Taką możliwość daje polski ustawodawca, który wprowadził przepisy prawne stanowiące podstawę do pojednawczego działania poza sądem i pełną akceptację wyników takich postępowań przez Państwo.
Z dniem 1 stycznia 2016 r. weszła w życie nowa ustawa wprowadzająca system usprawnień proceduralnych i organizacyjnych, które mają zachęcać strony do prób polubownego rozwiązania sporu przed skierowaniem sprawy do sądu lub w toku postępowania sądowego, a także zapewnić odpowiednią jakość usług mediacyjnych. Przyjęte zmiany mają na celu skrócenie i usprawnienie procesów sądowych oraz obniżenie kosztów sporów, zarówno po stronie obywateli jak i państwa. Szersze wykorzystanie mediacji umożliwi stronom sporu zakończenie konfliktu w tańszy, szybszy i mniej sformalizowany sposób niż na drodze sądowej. Zmiany zakładają upowszechnienie wykorzystywania mediacji i arbitrażu w sprawach cywilnych (również rodzinnych, gospodarczych i z zakresu prawa pracy).
Zmiany w zakresie mediacji
- Wprowadzenie obowiązku informowania w pozwie czy strony podjęły próbę polubownego rozwiązania sporu przed skierowaniem sprawy do sądu. W przypadku, gdy nie podjęto takiej próby, powód powinien wyjaśnić przyczyny. To uświadamia stronom, że każdy spór powinien zostać poprzedzony oceną, czy sprawa może zostać zakończona polubownie, a także ułatwia sędziemu podjęcie decyzji o skierowaniu stron do mediacji w toku postępowania sądowego.
- Wzmocnienie obowiązku informowania przez sąd o możliwości skierowania sprawy do mediacji, szczególnie na wstępnym etapie postępowania. Podkreślony został obowiązek sędziego do dokonania oceny, czy sprawa może zostać rozwiązana poprzez mediację. Sędzia może nakazać stronom wzięcie udziału w spotkaniu informacyjnym, na którym uzyskają informację na temat mediacji, albo wezwać strony na posiedzenie niejawne. Sąd może skierować strony do mediacji na każdym etapie sprawy, a także więcej niż raz w toku postępowania.
- Uporządkowanie kwestii proceduralnych dotyczących mediacji. Strony mają pierwszeństwo przy wyborze mediatora, natomiast mediator może zapoznać się z aktami sprawy zaraz po przystąpieniu stron do mediacji. Dane kontaktowe stron sąd przekazuje mediatorowi w jak najkrótszym czasie, a mediacja może zostać wyznaczona na okres do 3 miesięcy.
- Jeżeli nie dojdzie do wszczęcia mediacji przedsądowej z powodów niezależnych od wierzyciela (np. druga strona nie wyrazi zgody na mediację), wierzyciel zachowuje pozytywne skutki związane z przerwaniem biegu przedawnienia roszczenia, jeżeli wniesie pozew w terminie 3 miesięcy.
- Wprowadzenie wymagań dotyczących kwalifikacji stałych mediatorów w celu zagwarantowania wysokiej jakości usług. Tylko mediatorzy posiadający odpowiednią wiedzę i umiejętności mogą zostać wpisani na dostępną w Internecie listę stałych mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego.
- Zaliczenie kosztów mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd do kosztów sądowych, co umożliwia zwolnienie osób niezamożnych od kosztów mediacji.
- Stworzenie systemu zachęt finansowych dotyczących kosztów sądowych, np. wniosek o zatwierdzenie ugody pozasądowej zawartej przed mediatorem jest zwolniony od opłaty sądowej. Jeżeli do zawarcia ugody dojdzie przed rozpoczęciem rozprawy, sąd zwróci stronom całość uiszczonej opłaty sądowej.
- Przy ustalaniu wynagrodzenia adwokata oraz radcy prawnego sąd bierze pod uwagę jego zaangażowanie w czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu również przed wniesieniem pozwu.
- Sąd ma możliwość obciążenia strony, która w sposób oczywiście nieuzasadniony odmówiła poddania się mediacji, częścią kosztów powstałych na skutek zdecydowanie nagannego i nielojalnego zachowania strony względem sądu lub przeciwnika procesowego.
- Umocowanie prawne funkcji koordynatora ds. mediacji w sądach okręgowych.
- Na liście stałych mediatorów prowadzonych przez prezesów sądów okręgowych na wniosek mediatora znalazła się informacja dotycząca wpisu mediatora na listy prowadzone przez organizacje pozarządowe i uczelnie. Dodatkowa informacja poszerzyła zakres danych dostępnych stronom oraz sędziemu i przyczyniła się do ułatwienia podjęcia decyzji o wyborze mediatora.
Mediacja to dobrowolne, poufne pozasądowe postępowanie w sprawach, w których możliwe jest zawarcie ugody, prowadzone między stronami (uczestnikami) określonego sporu przez osobę trzecią – bezstronnego mediatora, celem doprowadzenia do ugodowego załatwienia tego sporu.
Wyróżnia się następujące zasady mediacji:
- dobrowolność – strony uczestniczą w procesie z własnej woli. Mediator, a także inne osoby, nie mogą stosować żadnych form nacisku, ani wywierć jakiejkolwiek presji na którąkolwiek ze stron w celu skłonienia ich do udziału w mediacji. Mediator ma obowiązek poinformować strony o możliwości wycofania się na każdym etapie postępowania mediacyjnego. Strony przystępują do mediacji w dobrej wierze.
- poufność – wszelkie informacje pozyskane w trakcie przeprowadzania rozmów mediacyjnych ze stronami (dotyczy to także informacji uzyskanych od każdej ze stron w trakcie spotkań informacyjnych oraz spotkań na osobności – mediator nie przekazuje ich drugiej stronie) są poufne i nie mogą być przekazywane żadnej instytucji, ani osobie prywatnej. Mediator sporządza sprawozdanie z mediacji dla organu kierującego sprawę do mediacji. Informacje w nim zawarte dotyczą tylko spraw formalnych: osób uczestniczących w mediacji, miejsca i czasu trwania oraz sposobu jej zakończenia (czy mediacja zakończyła się ugodą, czy też nie). Zasada ta odnosi się również do sposobu postępowania z wszelkiego rodzaju dokumentacją dotyczącą postępowania mediacyjnego. W dokumentacji mediatora pozostaje ugoda i sprawozdanie.
- bezstronność – strony konfliktu mają równe prawa i są jednakowo traktowane. Mediator szczególnie dba o zachowanie równorzędności stron. Mediator nie powinien podejmować się prowadzenia postępowania mediacyjnego, jeśli któraś ze stron jest/była z nim spokrewniona lub pozostaje/pozostawała z nią w innych związkach lub zależnościach.
- neutralność – mediator pozostaje neutralny wobec przedmiotu sporu. Nie narzuca stronom własnych rozwiązań nawet, jeśli według niego byłyby one najkorzystniejsze dla stron lub dla rozwiązania konfliktu.
- akceptowalność – strony wyrażają zgodę na zasady mediacji oraz na osobę mediatora. Mają prawo zmiany mediatora, jeżeli uznają, że mediacja nie jest prowadzona zgodnie z zasadami i regułami. Ta zasada dotyczy także reguł mediacji, które powinny być uzgodnione między mediatorem i stronami. Dobrą praktyką jest pisemne potwierdzenie stron, co do w/w zasad i reguł.
Polskie Centrum Mediacji w Warszawie w Kodeksie Etyki Mediatora (I Wydanie 2000 r.) dodaje jeszcze 3 zasady mediacji:
- bezinteresowność – mediator nie może wykorzystywać kontaktu ze stronami dla własnych korzyści, nie może mieć żadnego osobistego interesu z faktu zawarcia lub nie zawarcia ugody.
- profesjonalizm – mediator powinien ukończyć specjalistyczne szkolenia z mediacji oraz stale poszerzać swoją wiedzę i umiejętności posługiwania się nią zgodnie z dobrem i interesem stron.
- szacunek – mediator szanuje godność stron i dba, żeby strony odnosiły się do siebie z szacunkiem. W trakcie mediacji rozmawia się o zachowaniu i decyzjach ludzi, ale ich nie ocenia.
Mediator jest osobą kompetentną i fachową, posiadającą dużą wiedzę z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa oraz umiejętności praktyczne dotyczące prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych. Mediator pomaga skonfliktowanym członkom rodziny określić sporne zagadnienia oraz wypracować im kompromisowe rozwiązanie. Strony mogą wybrać mediatora lub zostanie on wskazany przez sąd. Mediator jest osobą bezstronną, dbającą o równe traktowanie stron. Powinien czuwać nad tym, aby strony traktowały się nawzajem z szacunkiem i godnością. W przypadku wątpliwości co do bezstronności można zwrócić się o jego zmianę. Listy stałych mediatorów prowadzą organizacje pozarządowe w zakresie swoich zadań statutowych oraz uczelnie, mogą one także tworzyć ośrodki mediacyjne. Listy zawierające nazwiska mediatorów znajdują się w każdym sądzie okręgowym.
Mediator w swojej pracy musi przestrzegać następujących zasad i reguł:
- Mediator jest bezstronny – nigdy nie reprezentuje „dobra” żadnej ze stron, nie opowiada się po żadnej stronie.
- Mediator jest neutralny – mediator nie może być zwolennikiem konkretnego rozwiązania. Nie może dopuścić, aby jego światopogląd, system wartości w jakikolwiek sposób wpływał na to, jak strony rozwiązują swoje konflikty.
- Mediator zachowuje poufność mediacji – mediator nie informuje nikogo „trzeciego” o przebiegu mediacji, o tym, co wydarzyło się w jej trakcie.
- Mediator jest organizatorem spotkań – dba o bezpieczne i dogodne miejsce do prowadzenia mediacji, zapewniające neutralność, poufność i bezpieczeństwo stronom. Umawia strony na posiedzenia mediacyjne.
- Mediator czuwa nad procesem i procedurą mediacji – zadaniem mediatora jest wyjaśnienie stronom w sposób jasny i zrozumiały dla nich, na czym polega proces mediacji. Dokładne omówienie zasad mediacji, roli mediatora jak i wspólne ze stronami ustalenie reguł posiedzeń mediacyjnych czyni proces bardziej zrozumiałym. Daje to uczestnikom mediacji z jednej strony poczucie bezpieczeństwa jak również pozwala im się zorientować, czy mediacja jest dla nich właściwym sposobem poradzenia sobie z konfliktami w rodzinie. Może oczekują czegoś innego np. terapii lub porady prawnej. Mediator dba również o to, aby procedura mediacji była zgodna z przepisami prawa.
- Mediator jest edukatorem – w mediacji rodzinnej mediator powinien informować rozwodzących się rodziców o sytuacji rozwojowej dziecka, o typowych sposobach reagowania, zachowania się dziecka, kiedy rodzice rozwodzą się, a także o emocjach, jakie dziecko przeżywa. Pełni specyficzną rolę rzecznika dziecka nie wychodząc jednakże ze swojej roli osoby bezstronnej i neutralnej. Nie powinien robić tego w sposób zbyt narzucający i z pozycji osoby wszystko wiedzącej gdyż będzie to nie do przyjęcia przez strony.
Mediator wspiera strony w:
- otwartej komunikacji między nimi – mediator posiada umiejętności komunikacyjne – zna i umie stosować odpowiednie techniki (dobrej, otwartej komunikacji bez przemocy), w ten sposób porozumiewając się ze stronami modeluje również komunikację między nimi. Może także wprost proponować techniki ułatwiające otwartą komunikację. Zwłaszcza jeśli problemy między stronami wynikają z błędów w komunikacji wtedy rola mini – edukatora jest szczególnie ważna. Komunikacja, gdzie nie ma miejsca na wzajemne obrażanie, przerywanie sobie, oskarżanie się, wypowiadanie się tylko w swoim imieniu sprzyja w osiąganiu satysfakcji psychologicznej przez strony.
- ustaleniu najważniejszych problemów, kwestii do omówienia – mediator porządkuje kwestie do omówienia w trakcie mediacji, wspólnie ze stronami ustala kolejność ich rozwiązywania. Mediator uwspólniając zdefiniowanie kwestii i właściwie ją formułując pomaga stronom: a) zobaczyć problem jako możliwy do rozwiązania, b) zobaczyć problem jako wspólny – brak znalezienia jego rozwiązania powoduje straty obu stron i jednocześnie – aby go rozwiązać obie strony potrzebują zmienić swoje zachowanie i/lub swoje stanowiska,
- budowaniu przyszłych relacji między stronami – skupieniu się na przyszłości, a nie na przeszłości,
- budowaniu przez strony realnego porozumienia – jest odpowiedzialny za weryfikację warunków porozumienia w taki sposób, aby były one możliwe do wypełnienia przez strony. Zadaniem mediatora jest również upewnienie się, że strony są świadome konsekwencji wspólnych uzgodnień,
- formułowaniu problemów, z którymi przychodzą w sposób rozwiązywalny – czyli w sposób neutralny i wzajemny. Przejście od sformułowania problemów, którego istotą jest zmiana zachowania, stanowiska drugiej strony, do takiego ich zdefiniowania, gdzie rozwiązanie przyniesie korzyść obu stronom.
Mediacje mają bardzo wiele pozytywnych korzyści. Alternatywne metody rozwiązywania sporów są szansą dla tych, którzy nie potrafią znaleźć sposobu na rozwiązanie konfliktu bez udziału osób trzecich. Pozwalają też stronom pozostającym w sporze na znaczną aktywność w kształtowaniu postępowania, które ma rozstrzygnąć ich spór. Spory w rodzinie są bardzo trudne, przede wszystkim są zwykle wielowątkowe i takie, w których to co konkretne, praktyczne i mierzalne splata się z subiektywnymi odczuciami, potrzebami emocjonalnymi, wartościami czy symbolicznymi znaczeniami. Zazwyczaj także konflikt rodzinny narasta od dłuższego czasu, zanim któraś ze stron zdecyduje się na „ostateczne rozwiązanie”, za jakie uznaje sąd. Sprawia to, iż w okresie eskalacji sporu miało miejsce wiele zdarzeń nieprzyjemnych, padło wiele mocnych słów, a wzajemne animozje narosły tak bardzo, że członkom rodziny trudno sobie niekiedy przypomnieć jakiekolwiek przykłady poprawnych lub przyjaznych kontaktów. W takich przypadkach nie warto zamykać się ze swoim problemem, tkwić w niemożliwym do rozwikłania impasie, lecz podjąć wyzwanie jego rozwiązania z pomocą niezależnych i doświadczonych mediatorów.
Dlaczego w sprawach rodzinnych warto korzystać z mediacji ?
Wiele osób w konflikcie rodzinnym mówi: „Rozmawialiśmy już tyle razy i nie udało nam się porozumieć. Dlaczego w mediacji ma być inaczej? On/ona nigdy się nie zmieni!”. Niekoniecznie. Mediacja umożliwia poprawę wzajemnego zrozumienia. Kiedy członkowie rodziny przestają ze sobą rozmawiać, a każda z osób przeżywa swoje zranienie, złość i urazę, łatwo o nieporozumienia, nadinterpretacje czy fałszywe założenia na temat drugiej strony. W mediacji każda z osób może przedstawić swoją perspektywę, swój punkt widzenia i oczekiwania na przyszłość i one stanowią podstawę wspólnej decyzji. Jak wspomniałam wyżej w mediacji strony decydują samodzielnie. W nieformalnej atmosferze, spokojnie i bez pośpiechu mogą gruntownie przyjrzeć się możliwym rozwiązaniom i wybrać takie, które najlepiej służą rodzinie – bo każda rodzina jest szczególna i każda wymaga indywidualnych rozwiązań. Mediatorzy pomagają tonować emocje i skierować je na konstruktywne tory; przejść od rozpamiętywania przeszłości do planowania przyszłości. Wypracowanie rozwiązania w mediacji trwa krócej niż postępowanie sądowe i wiąże się z nieporównywalnie niższymi kosztami (finansowymi, emocjonalnymi i relacyjnymi).
W jakich sytuacjach można skorzystać z mediacji ?
Mediacja w sprawach rodzinnych (o rozwód i separację) zmierza do pogodzenia małżonków i zakończenia konfliktu.
W postępowaniu mediacyjnym można ustalić istotne kwestie, o których w innym wypadku orzeknie sąd, takie jak:
- alimenty,
- podział majątku wspólnego,
- określenie sposobu korzystania z mieszkania, przyznanie mieszkania jednemu z małżonków,
- wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi i kontakty z małoletnimi dziećmi (sąd uwzględni takie porozumienie jeżeli będzie ono zgodne z dobrem dzieci).
Mediacja nie jest dopuszczalna w sprawach o: ustalenie ojcostwa, ustalenie macierzyństwa, zaprzeczenie ojcostwa, przysposobienie, unieważnienie małżeństwa, pozbawienie lub zawieszenie wykonywania władzy rodzicielskiej.
Jeżeli strony (lub jedna z nich) jest uzależniona od alkoholu, narkotyków, jest chora psychicznie oraz w przypadku występowania przemocy w rodzinie, skierowanie do mediacji nie jest możliwe, ponieważ naruszałoby zasadę równości stron.
Jak rozpocząć mediację?
Możesz rozpocząć mediację samodzielnie, zgłaszając się do wybranego ośrodka (mediacja umowna, pozasądowa), lub – jeśli w sprawie toczy się postępowanie – złożyć wniosek do sądu, by skierował sprawę do mediacji (mediacja ze skierowania sądu).
Jak przebiega mediacja?
Mediator niezwłocznie kontaktuje się ze stronami w celu ustalenia dogodnego terminu i miejsca posiedzenia mediacyjnego. Zazwyczaj do wypracowania ugody w sprawach rodzinnych potrzebnych jest ok. 3-5 spotkań (trwających około półtorej do dwóch godzin, mniej więcej w odstępach jednego – dwóch tygodni), jednak niekiedy może istnieć konieczność poświęcenia dłuższego czasu na wypracowanie porozumienia. Kiedy do mediacji kieruje sąd, wyznacza zwykle miesiąc na przeprowadzenie mediacji, jednak strony mogą wnioskować o przedłużenie tego terminu.
Co to jest ugoda?
To umowa zawarta między stronami sporu (konfliktu), w której określone są wzajemne prawa i obowiązki stron. W ugodzie można określić m.in.:
* z kim po rozwodzie zamieszkają dzieci, kiedy i w jaki sposób rodzic, który nie będzie na stałe mieszkał z dziećmi, będzie mógł się z nimi spotykać,
* w jaki sposób zostanie podzielone mieszkanie, czy majątek wspólny,
* który z małżonków, w jakiej wysokości i jak często będzie płacił alimenty.
W ugodzie nie można ustalić, który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia. O tym może orzekać jedynie sąd. Należy pamiętać, że treść ugody muszą zaakceptować obie strony! Uczestnicy mediacji nie są zobowiązani do zawarcia ugody. Jeżeli nie dojdzie do zawarcia ugody, strony nie są związane propozycjami wzajemnych ustępstw, czy oświadczeniami składanymi przed mediatorem i nie mogą się na nie powoływać w trakcie dalszego postępowania. Nie zawarcie ugody nie powoduje dla stron uczestniczących w mediacji żadnych negatywnych konsekwencji. Strony mogą nadal dochodzić swoich praw w postępowaniu sądowym. Jeżeli strony zawarły ugodę, zostanie ona wpisana do protokołu albo do niego dołączona. Mediator niezwłocznie po zakończeniu mediacji przekazuje protokół do właściwego sądu oraz doręcza jego odpis stronom.
Przez podpisanie ugody strony wyrażają zgodę na wystąpienie do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie, o czym mediator informuje strony. Sąd odmówi zatwierdzenia ugody albo nadania jej klauzuli wykonalności, w całości lub w części, gdy jest:
- sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego,
- zmierza do obejścia prawa,
- niezrozumiała lub zawiera sprzeczności.
Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji (czyli przez komornika, tak jak wyrok sądu), sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności.
Zapraszamy również do zapoznania się z materiałami dotyczącymi:
Literatura:
- Rękas A. (red.), Czy tylko sąd rozstrzyga w sporze? Mediacje i sądownictwo polubowne, Warszawa 2010,
- Gójska A., Mediacja w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych, Warszawa 2007,
- Doliński D., Psychologia wpływu społecznego, Wrocław, 2000,
- Franken R. E., Psychologia motywacji, Gdańsk, 2005,
- Tokarz M., Argumentacja, perswazja, manipulacja, Gdańsk, 2006,
- Mediator, Nr 59, PCM w Warszawie, 2011,
- Mediator, Nr 60, PCM w Warszawie, 2012,
- www.mediator.org.pl
